De gevangenissen in Nederland lopen al jaren leeg. Dit wil zeggen dat er veel lege plaatsen zijn in de verschillende penitentiaire instellingen die ons land rijk is. Dit klinkt alsof het heel goed nieuws is: minder gevangenen betekent immers minder criminaliteit! Toch?
Door Louise Huijbregts
Allereerst een korte situatieschets: de leegstand in de gevangenissen moet worden opgelost, omdat het te veel geld kost. Hier heeft de overheid verschillende maatregelen voor genomen. Zo zijn er de afgelopen jaren zijn er in Nederland 19 gevangenissen gesloten (Volkskrant, 2016). Ook worden de leegstaande cellen verhuurd aan andere landen die juist een cellentekort hebben, zodat zij gedetineerden in Nederlandse cellen kunnen opsluiten.
Uit cijfers van het CBS (2015) blijkt dat het aantal gedetineerde volwassenen tussen 2005 en 2015 is afgenomen met 21,4%. In 2005 zaten er nog 50.650 volwassenen in een gevangenis of huis van bewaring, terwijl dat er in 2015 nog maar 39.790 waren. Volgens het CBS is de afname het grootst bij gedetineerde tussen 18 en 25 jaar. Als het beleid niet gewijzigd wordt, zullen in 2021 ongeveer 3000 plaatsen in het gevangeniswezen en de vreemdelingenbewaring onbezet zijn.
Het is dus een feit dat het aantal gedetineerden is gedaald. Hoe komt dit? De meest voor de hand liggende verklaring hiervoor is dat er minder criminaliteit is in Nederland dan voorheen. Het Ministerie van Veiligheid en Justitie meent dat dit ook de juiste verklaring is (Algemeen Dagblad, 2016). Er is ook onderbouwing voor te vinden: in 2005 waren er nog 1.348.285 geregistreerde delicten, terwijl dit aantal in 2015 nog maar 962.630 bedroeg (CBS, 2005; CBS, 2015). Echter, het is de vraag of het aantal geregistreerde delicten is gedaald omdat er daadwerkelijk minder criminaliteit is, of omdat er minder delicten worden ontdekt. Is dit laatste het geval, dan is er dus eigenlijk meer criminaliteit dan de cijfers aangeven en gaat de verklaring van het Ministerie van Veiligheid en Justitie niet op.
Het scenario dat kort aan het einde van de vorige alinea is geschetst is dan ook een andere verklaring voor de leegstand in gevangenissen: er is niet minder criminaliteit, maar er wordt minder criminaliteit opgespoord, waardoor er minder mensen worden veroordeeld. Dit zorgt ervoor dat er minder mensen in de gevangenis terecht komen. Dit argument is moeilijk te onderbouwen met cijfers. Niet-geregistreerde criminaliteit wordt, zoals het woord al doet vermoeden, natuurlijk nergens geregistreerd, omdat het niet ontdekt.
Een andere verklaring kan zijn dat rechters anders zijn gaan straffen. Dit houdt in dat de rechter minder vrijheidsbenemende straffen is gaan opleggen en juist meer andersoortige straffen en maatregelen, zoals werkstraffen. Dit blijkt niet te kloppen, omdat in 2005 24% van alle opgelegde sancties een gevangenisstraf was, terwijl dit percentage in 2015 is gestegen naar 29%. Dit houdt in dat de rechter naar verhouding niet minder gevangenisstraffen is gaan opleggen, maar zelfs meer. Dit wil echter niet zeggen dat deze verklaring in zijn geheel niet opgaat. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat de rechter minder lange gevangenisstraffen is gaan opleggen, waardoor bezette cellen sneller weer vrijkomen (NOS, 2016).
Het cellenoverschot blijkt dus niet per definitie goed nieuws te zijn. Allereerst is het een probleem dat de overheid veel geld kost en een probleem dat dus opgelost moet worden. Verder is gebleken dat de leegstand van gevangenissen niet hoeft te betekenen dat er ook daadwerkelijk minder criminaliteit is. Er kan ook sprake zijn van een toename van de niet-geregistreerde criminaliteit of van het opleggen van kortere vrijheidsbenemende sancties door de rechter. Waarschijnlijk werken verschillende van deze verklaringen samen en veroorzaakt dit de leegstand in de gevangenissen Kortom: betekent het cellenoverschot een daling van de criminaliteit? Misschien…
Bronnen
Centraal Bureau voor de Statistiek. (2005). Geregistreerde criminaliteit. Geraadpleegd op 21 februari 2017 van http://statline.cbs.nl/Statweb/publication/?DM=SLNL&PA=83363ned&D1=0-2,5-14&D2=a&D3=0&D4=10&VW=T
Centraal Bureau voor de Statistiek. (2006). Minder gevangenisstraffen, meer taakstraffen. Geraadpleegd op 21 februari 2017 van https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2006/35/minder-gevangenisstraffen-meer-taakstraffen
Centraal Bureau voor de Statistiek. (2015). Geregistreerde criminaliteit. Geraadpleegd op 21 februari 2017 van http://statline.cbs.nl/statweb/publication/?vw=t&dm=slnl&pa=83032ned&d1=0,3-4&d2=0-1,18,41,58-59,68,71-72&d3=0&d4=(l-4)-l&hd=151216-0940&hdr=t,g3&stb=g2,g1
CBS. (2016). Criminaliteit en rechtshandhaving 2015. Geraadpleegd op 21 februari 2017 van https://www.cbs.nl/nl-nl/publicatie/2016/42/criminaliteit-en-rechtshandhaving-2015
Algemeen Dagblad (2016, 21 maart). Sluiting van gevangenissen is onvermijdelijk. Geraadpleegd op 21 februari 2017 van http://www.ad.nl/home/sluiting-van-gevangenissen-is-onvermijdelijk~a1c6c105
NOS. (2016, 21 maart). Komende jaren sluiten opnieuw gevangenissen. Geraadpleegd op 21 februari 2017 van http://nos.nl/artikel/2094237-komende-jaren-sluiten-opnieuw-gevangenissen.html
Volkskrant. (2016, 22 maart). Rutte II sluit geen extra gevangenissen. Geraadpleegd op 21 februari 2017 van http://www.volkskrant.nl/binnenland/rutte-ii-sluit-geen-extra-gevangenissen~a4272472/
Criminologie In Actie