Naar aanleiding van de zelfmoord van crimineel Lau Geeraets als eerste in 20 jaar in de EBI in Vught is de discussie weer gaan oplaaien. Deze discussie bestaat grofweg uit twee opvattingen met betrekking tot de noodzaak van de EBI: ten eerste de opvatting waarbij de veiligheid van de samenleving voorop staat en ten tweede de opvatting waarbij de rechten van de mens prevaleren. De grote vraag blijft: is de EBI nodig in onze huidige samenleving of is het onmenselijk om een dergelijk instituut in stand te houden?
In februari heeft het tweede jaar van de criminologie studenten op de Erasmus Universiteit te Rotterdam nog een uitgebreid college gekregen van Jolanda van Boxtel, afdelingshoofd in de EBI. Haar perspectief gaat vooral uit van de noodzakelijkheid van de EBI, maar sinds Lau G. zelfmoord heeft gepleegd op 24 april 2015, is ook het andere perspectief weer in beeld gekomen, waardoor de discussie weer is gaan oplaaien. Vooral in de media is de zorg voor het regime van de EBI aan bod gekomen zoals in de Volkskrant, de Telegraaf, www.nu.nl en Powned. Vastzitten in de EBI, is dat echt zo ondraaglijk en gun je dat niemand? Of moet de veiligheid van de samenleving rechtop blijven staan, met het risico dat incidenteel een gevangene zich van het leven beroofd?
Er is een streng regime in de EBI Vught, dat specifiek opgesteld is voor de criminele doelgroep die ze daar vasthouden. De doelgroep van de EBI Vught is extreem gevaarlijke criminelen met een extreem groot vlucht risico, die gemakkelijk een maatschappelijk risico vormen met ernstig recidivegevaar. De EBI is gebouwd met het oog op deze kenmerken en heeft daarom ook dat extreem strenge regime. Contact met de buitenwereld is weinig tot niet toegelaten voor deze criminelen. Volgens sommigen zou het beleid van de EBI Vught in strijd zijn met de universele rechten van de mens en zou het regime in de EBI drastisch omgegooid moeten worden.
Vanuit veiligheidsperspectief werpt het strenge regime van de EBI zijn vruchten af. Er zijn nog nooit gedetineerden uit de EBI ontvlucht. Ook heeft er zich nog nooit een gijzeling of poging tot ontvluchting voorgedaan. Het feit dat er nu een zelfmoord mogelijk is geweest in de EBI is Vught is een uitzonderlijke situatie. De kans dat dit nog eens voor zal komen is klein.
Er zijn verschillende onderzoeken geweest naar de werkwijze in de EBI Vught, bijvoorbeeld door het WODC in 2000. In deze publicatie ‘Zorg in en om de Extra Beveiligde Inrichting: een onderzoek naar de zorg voor de psychische conditie van gedetineerden in de EBI te Vught’ werd de werkwijze van de EBI nader onderzocht. Hieruit werd geconcludeerd dat de aandacht voor zorg voor de psychische conditie van EBI-gedetineerden, zoals verwoord in beleidsstukken, teruggevonden wordt in de dagelijkse gang van zaken in de EBI. Om te bepalen of het regime in de EBI effect heeft op het psychische welzijn van gedetineerden is empirisch onderzoek nodig.
Er blijft een eeuwige strijd tussen controle en teveel gecontroleerd worden in de Nederlandse maatschappij. Al met al bestaat de EBI en het bijbehorende strenge regime nog steeds. Ondanks de twijfels in de media is de EBI in Vught noodzakelijk voor de samenleving van tegenwoordig om zich veilig te voelen. De maatschappij moet goed beschermd kunnen worden tegen extreem gevaarlijke criminelen. Het is zwaar, maar in mijn ogen niet onmenselijk aangezien er voldoende aandacht is voor de psychische conditie van de EBI-gedetineerden. Er is niet voor niets gekozen om een EBI in Vught te starten, de maatschappij van tegenwoordig heeft dit nodig voor de meest ernstige vorm van criminelen. Bovendien heerst er tegenwoordig meer angst onder de mensen mede door terroristische dreigingen. Hierdoor is de EBI tegenwoordig van nog groter belang voor onze maatschappij. De onzekerheid over veiligheid in de samenleving zou vele malen groter zijn als de EBI Vught niet had bestaan.
Jip Willink
Bronnen:
- Mol, G., Verschuren, P. & van der Staak, C. (2000). Zorg in en om de Extra Beveiligde Inrichting: Een onderzoek naar de zorg voor de psychische conditie van gedetineerden in de EBI Vught. WODC: KUN, Academisch Centrum Sociale Wetenschappen.
- Kerkhof, A., Ferenschild, K. & E. Scherder (2003). De psychische conditie van gedetineerden in de Extra Beveiligde Inrichting en de afdeling voor Beperkt Gemeenschapsgeschikte Gedetineerden in PI Nieuw Vosseveld in Vught. Afdeling Klinische Psychologie, VU Amsterdam.
Criminologie In Actie