Kort geleden traden Minister Opstelten en staatssecretaris Teeven van Veiligheid en Justitie af, nadat was gebleken dat Opstelten de Tweede Kamer onjuist had ingelicht over de deal, die Teeven als officier van justitie sloot met drugscrimineel Cees H. Het voorval heeft veel stof doen opwaaien. Waarom worden er eigenlijk deals met criminelen gesloten? En hoe zat dat met de deal met Cees H.?
Volgens justitie is het onvermijdelijk dat er deals gesloten worden met criminelen. Het is lastig om in de top van de criminele organisatie te komen. Criminelen in lagere rangen van de criminele organisatie kunnen het openbaar ministerie van informatie voorzien. Volgens justitie zou het doen van concessies aan deze verdachten leiden tot de vangst van de kopstukken van de criminele organisatie.
Het Passageproces toont aan dat onderhandelen met verdachten zeker voordelen kan hebben. In ruil voor strafvermindering hebben een aantal verdachten als kroongetuige een verklaring afgelegd over de rol van anderen bij liquidaties in de Amsterdamse onderwereld. Deze verklaringen zijn door het Hof toegelaten en hebben geleid tot een reeks aanhoudingen en veroordelingen.
Bij de deal die is gesloten met Cees H. ging het echter niet om strafvermindering, maar om een flink geldbedrag. Waar het in het Passageproces gaat om onderhandelingen om informatie, ging het bij de deal met Cees H. om geheimhouding. Het Openbaar Ministerie (OM) vorderde het vermoedelijke drugsgeld van Cees H. voor zijn veroordeling. Later bleek het OM niet te kunnen bewijzen dat het daadwerkelijk om drugsgeld ging en moest het geld worden terugbetaald. Het zou een schande zijn als bekend werd dat het OM geld terugbetaalde aan een crimineel. Om te voorkomen dat dit uit zou lekken werd er een deal gesloten, aldus Cees H. zelf. Een tegenprestatie was verder niet nodig, wat de deal met Cees H. onethisch maakt.
Volgens veel advocaten is het onverantwoord om te onderhandelen met criminelen. Uit onderzoek blijkt dat concessies doen zelden tot iets leidt. ‘Boeven vangen met boeven’, het is slechts van invloed op de psyche van justitie; de wens om invloed uit te oefenen op het verloop van de zaak en controle te hebben. Strooiend met geld en strafvermindering maakt justitie intussen een lachertje van zichzelf. De zaak van Cees H. bewijst dat concessies niet eens nodig zijn om in aanmerking tot komen voor een transactie van het OM.
Naast het praktische weerwoord op de deals van justitie is er ook nog sprake van morele repliek. Verdachten worden normaliter niet vertrouwd en nu geeft justitie hen geld in de hoop dat ze dan wel te vertrouwen zijn. In feite worden verdachten van strafbare feiten beloond voor het verklikken van andere verdachten. Is dit moreel wel verantwoord? De overheid zou zich eigenlijk moeten verheffen boven crimineel niveau.
In de jaren ’90 van de vorige eeuw werd al eens onderzoek gedaan naar omstreden opsporingsmethoden. De Commissie van Traa onderzocht de IRT-affaire, een interregionaal samenwerkingsverband van een aantal politiekorpsen. Het team maakte gebruik van een omstreden opsporingsmethode, namelijk het doorlaten van drugs om door te kunnen dringen in de top van een criminele organisatie. Door drugstransporten toe te staan hoopte het team de kopstukken van de criminele organisatie te pakken. De Commissie van Traa oordeelde dat het ontbrak aan normen en regelgeving. ‘Ongecontroleerde opsporing is ongepast,’ luidde het credo van Van Traa. We lijken er weinig van geleerd te hebben, want wie heeft er zicht op de deals die justitie sluit? De deal van Teeven werd 15 jaar geleden gesloten en komt nu pas aan het licht, na onderzoek van Nieuwsuur. Misschien wordt het tijd de publieke omroep extra geld te geven om strafrechtelijk onderzoek uit te voeren…
De miljoenendeal van Cees H. is slechts het topje van de ijsberg. Er zijn met name in de jaren ’80 en ’90 veel deals met criminelen gesloten om tot de kern van criminele organisaties te komen. Veelal zonder resultaat. Justitie sluit de deals, maar de praktijk wijst uit dat de controle hiervan ver te zoeken is.
Er is behoefte aan duidelijke regelgeving omtrent onderhandelingen met criminelen. Deals met criminelen raken de grenzen van toelaatbare opsporingsmethoden. De overheid raakt door onderhandelen de regie kwijt. Er moet terughoudend omgegaan worden met deals met criminelen en als ze als gesloten worden moeten ze transparant en controleerbaar zijn. Zonder toezicht zullen affaires als deze blijven voorkomen.
Annemiek Luimes
Criminologie In Actie